Powstanie Poznańskiego Banku Spółdzielczego związane jest ściśle z powstaniem i rozwojem trzech poznańskich spółdzielni kredytowych:

  • Banku Ludowego na Jeżycach (1894 – 1949),
  • Banku Pożyczkowego Spółdzielczego (1907 – 1949),
  • Kasy Spółdzielczej w Poznaniu – Szczepankowie (1948 – 1949).

Bank Ludowy na Jeżycach

Bank Ludowy powstał w 1894 r. Od początku swej działalności nawiązywał do założeń programowych oraz koncepcji organizacyjnych Kasy Oszczędności i Wzajemnej Pomocy z 1849 r. oraz utworzonego w 1861 r. Towarzystwa Pożyczkowego dla Przemysłowców miasta Poznania.
Od początku był jednak tworem od nich dojrzalszym, gdyż opierał się o dorobek Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, Banku Związku Spółek Zarobkowych, oraz o ponad 30-letnie doświadczenia polskich spółdzielni kredytowych pod zaborem pruskim.

Bank Ludowy powstał we wsi Jeżyce, która do miasta Poznania przyłączona została dopiero w 1900 roku. Założony został 14 listopada 1894 r., a dwanaście dni później zapisano go do rejestru spółek. W kancelarii Sądu Królewskiego w Poznaniu Bank Ludowy figurował przy kolejnym zapisie w rejestrze firm handlowych pod nr R.S. 13, jako:

“Bank Ludowy, eingetragene Genossenschaft mit beschränkter Haftpflicht Jersitz”.

Uzupełnienie polskiej nazwy banku dopiskiem w języku niemieckim, określającym charakter odpowiedzialności członków, było obowiązkiem nałożonym przez zaborcę, podobnie jak sporządzanie w języku niemieckim protokołów z walnych zgromadzeń oraz prowadzenie w tym języku wszelkiej korespondencji z sądem rejestrowym. Siedzibą Banku Ludowego było pierwsze piętro kamienicy przy ulicy Wielki Trakt Berliński nr 63 (Grosse Berliner Strasse) – obecnej ulicy Dąbrowskiego.

Na koniec 1895 r. Bank był już zrzeszony w Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Wysokość udziału wynosiła 500 marek, a odpowiedzialność członka ograniczona była do 1.000 marek.
Na koniec 1897 r. spółdzielnia zrzeszała zaledwie 44 członków, posiadała 135 mk funduszu rezerwowego, 1.836 mk funduszu udziałowego, 10.740 mk wkładów oszczędnościowych, a stan udzielonych pożyczek wynosił 16.759 marek.
Ten stosunkowo wolny rozwój w pierwszych latach istnienia spowodowany był m. in. konkurencją innych miejscowych banków, skupiających nie tylko rzemieślników, kupców i inne warstwy mieszczan, lecz również bardzo liczną grupę rolników.

Od 1898 r. nastąpił szybki rozwój działalności Banku, zahamowany dopiero w 1914 r. wybuchem I wojny światowej. Do końca 1914 r. liczba członków wzrosła do 1.177 osób, fundusz udziałowy osiągnął sumę 226 tys. mk, fundusz rezerwowy – 43 tys. mk, a wkłady oszczędnościowe prawie 900 tys. mk. Stan udzielonych kredytów przekroczył milion marek. Tendencje wzrostowe, w zakresie wielkości oszczędności, utrzymywały się także w latach 1915 – 1918. Nieznaczny spadek odnotowany został po stronie udzielonych kredytów. Od początku działalności Banku (z wyjątkiem 1904 r.) zwiększał się fundusz rezerwowy. W wyniku przyjmowania nowych pracowników, nieprzygotowanych do pracy bankowej, w latach 1913 – 1915 wystąpiły nieprawidłowości w pracy Banku. Usterki w dokumentacji i ewidencji księgowej usunięto dzięki pomocy Banku Pożyczkowego na Łazarzu. W ostatnich latach zaboru pruskiego w Banku wystąpiła nadwyżka środków pieniężnych, którą ulokowano w Banku Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Na koniec 1918 r. tylko 30 % członków korzystało z pożyczek, co było w dużym stopniu spowodowane wydarzeniami wojennymi.